Kỹ sư Lê Văn Thả tốt nghiệp ngành vô tuyến điện nhưng ông có học năm thứ nhất Đại học Y ở Hà Nội.
Nhờ vốn liếng y học ít ỏi đó mà ra Phú Quốc và Côn Đảo, ông Thả đã tranh thủ được tình cảm gia đình đám sĩ quan coi tù. Nhóm tù trí thức thuộc phong trào Hòa bình và Bảo vệ sinh mạng, Tài sản đồng bào ra đảo đã nhờ "tài vặt" của anh Ba Thả mà đỡ khổ.
Tài vặt của kỹ sư vô tuyến điện Lê Văn Thả là gì vậy ?
Trước hết phải định nghĩa Dagénan là gì cho các bạn đọc trẻ biết. Thập niên 40 - cách nay sáu mươi năm, Pháp chế được loại thuốc trị được nhiều chứng bệnh, đặt tên là Dagénan. Đồng bào miệt vườn rất tín nhiệm thuốc này, đặc biệt trị các chứng bệnh lở loét có mủ. Xin kể một chuyện về "hào quang" của thuốc trị bá chứng "Dagénan". Đầu kháng chiến, trước khi ra bưng, tôi mua vài thứ thuốc thông thường như Aspérine, Vitamine C và đặc biệt một ống Dagénan. Vì Tây phong tỏa các vùng giải phóng nên thuốc men khan hiếm, anh em nào từ thành phố ra đều phải thủ sẵn thuốc men cho chắc ăn. Tất cả các món thuốc đó tôi đựng trong túi nhái, tròng qua cổ, kẹp sát nách. Mỗi khi Tây bố, ba-lô có thể giấu cất dưới hầm chứ cái túi nhái với giấy tờ tùy thân và ba mớ thuốc là vật bất ly thân.
Giữa năm 49, theo liên lạc từ Chiến khu Đ về Nam Bộ (Đồng Tháp Mười) tới Kinh Ba (Đức Hòa) thì đụng trận càn. Trên đầu thì máy bay rè rè chỉ điểm, dưới sông Vàm Cỏ, tàu "lồng cu" xình xịch nã trung, đại liên lên bờ. Trên đường chạy Tây, tôi chợt thấy một người mặt xanh như tàu lá, đưa hai bàn tay run run ra ngoài: "Cho tôi xin một viên Dagénan". Tôi dừng bước, hỏi anh liên lạc: "Người này bệnh gì mà nằm một mình trong chòi vắng vậy?". Liên lạc nói: "Anh ta chơi bời bể ống khói, máu mủ tùm lum tà la. Gia đình sợ lây lan, cất chòi cho anh ta ra riêng để tiện bề chăm sóc". Tôi móc túi nhái ra, lấy ống Dagénan. Chỉ còn ba viên. Tôi cho anh bạn đáng thương này cả ống. Thật là điều kỳ lạ: trên đời tôi chưa thấy một loại thần dược nào chỉ vừa trông thấy là ánh mắt con bệnh rạng rỡ hẳn lên, như tin chắc thuốc tiên sẽ cứu sống mình trong nay mai. Tôi không chắc đức tin đó có cơ sở hay không nhưng ngày đó, tôi rất phấn khởi vì đã làm được việc thiện.
Do vậy mà anh cán bộ nào tháo vát, chuyện gì cũng làm được thì được tặng danh hiệu "cán bộ Dagénan".
Bây giờ xin giới thiệu người tù Dagénan.
Phú Quốc những ngày biển động
Ba ngày liền biển động, không một tàu đánh cá nào dám ra khơi. Cả tàu nhà binh cũng nằm thủ thế trên bến. Có một chuyện lạ: thiếu tá chỉ huy trại giam tất bật lui tới bệnh xá dành riêng cho sĩ quan, công chức và gia đình binh sĩ. Mỗi ngày qua là nét mặt ông ta thêm nhăn nhó, trông thật khổ sở. Anh em tù nghi trong nhà Chúa đảo có ai đó bệnh nặng. Thế rồi, chuyện phải đến sẽ đến. Một thượng sĩ phụ tá của Chúa đảo tới nhóm tù trí thức hỏi : "Trong số các ông, ,có người nào biết đỡ đẻ không? Mấy ngày nay bà thiếu tá lăn lộn trên giường sản phụ, bác sĩ khoa sanh mới ra trường, nghề còn yếu không dám chịu trách nhiệm, tính đưa về Rạch Giá mà ba ngày nay biển động".
Nhóm tù trí thức nhìn nhau. Nhóm gồm có giáo sư Lê Văn Huấn, dạy trường Trung học Pétrus Ký, là em ruột của nguyên thủ tướng Nam Kỳ tự trị bác sĩ Lê Văn Hoạch; nhà báo Nguyễn Văn Mại, thường gọi là ông Bảy Mại, ông phán dây thép Bửu Triệt, gốc Huế, dân hoàng phái, có con là Vĩnh Trưng cũng "đi chung một xuồng" và kỹ sư Lê Văn Thả. Các ông nhìn nhau hội ý: "Đây là dịp may ngàn năm một thuở để chinh phục cảm tình của Chúa đảo". Nhưng ai cũng thở dài, vì không phải ai cũng đỡ đẻ được. Trong không khí căng thẳng đó, kỹ sư Thả bỗng đứng lên bảo anh thượng sĩ: "Đưa tôi tới bệnh xá để xem bệnh tình thế nào".
Thượng sĩ vui vẻ gật đầu: "Xin mời ông theo tôi".
Trước mặt Chúa đảo, ông Thả cho mời bác sĩ và y tá tới chuẩn bị đồ nghề. Sau khi khám, ông Thả trấn an Chúa đảo: "Đây là trường hợp thai nhi nằm ngược. Tôi có nghiên cứu ca đẻ khó này, bảo đảm không có gì nguy hiểm".
Lần đầu tiên Chúa đảo thay đổi thái độ với anh em tù chính trị và dành đặc biệt cảm tình với nhóm trí thức Việt cộng.
Không tiện hỏi thăm ân nhân, mà có hỏi thăm thì ông Thả chỉ cười nói khiêm tốn: "Trước khi chuyển sang ngành kỹ sư điện, tôi có học trường Y ở Hà Nội một năm dự bị. Tôi đọc sách y tìm tòi, nghiên cứu thêm. Những chứng bệnh thông thường, tôi có thể trị được".
Thiếu tá Chúa đảo về văn phòng đọc lại hồ sơ kỹ sư Lê Văn Thả: Năm 1954 , sau hòa bình, kỹ sư Thả không tập kết ra Bắc mà nằm vùng tại Sài Gòn. Năm đó ông ông đúng 40 tuổi, quê Gò Dầu, Tây Ninh.
Năm 1955, Diệm đánh Bình Xuyên của Bảy Viễn. Hai bên pháo kích ác liệt gây hỏa hoạn ở nhiều nơi như chợ Nancy, xóm nhà đèn Chợ Quán, vùng Cầu Kho... Mấy ngàn gia đình cháy nhà, lâm cảnh màn trời chiếu đất. Các tổ chức Việt Minh nằm vùng lập ủy ban Cứu tế và Bảo vệ sinh mạng, Tài sản đồng bào, quy tụ hàng chục ngàn thanh niên, học sinh tới giúp nạn nhân chiến cuộc dựng tạm nhà để ổn định cuộc sống. Kỹ sư Thả là một trong các ủy viên tích cực nhất trong phòng trào "lá lành đùm lá rách" này. Thành công quá sức tưởng tượng. Ban đầu là cứu trợ đồng bào nhưng về sau biến thành phong trào yêu nước chống Mỹ-Diệm ngoan cố hất Pháp và Bảo Đại để chiếm miền Nam Việt Nam thay chân Pháp. Thủ tướng Diệm giao cho Giám đốc Công an Sài Gòn là Tống Đình Bắc truy quét các trí thức Việt cộng nằm vùng đưa ra tòa xét xử về hai trọng tội: lập hội không giấy phép và phá rối an ninh trật tự...
Từ chỗ chịu ơn, Chúa đảo có cái nhìn khác với nhóm trí thức Việt cộng. Họ sống trong tù với kỷ luật tự giác, không hề gây ồn ào mất trật tự như đám thường phạm. Tình hình trên đảo có chuyển biến mới, cuộc sống anh em tù nhân nhích lên đôi chút.
Qua báo cáo của sĩ quan Phòng Năm (làm nhiệm vụ Phòng Nhì như bên quân đội Pháp), Diệm biết nhóm trí thức Việt cộng đã cảm hóa được thiếu tá Chúa đảo Phú Quốc nên ký giấy khẩn cấp chuyển tù Phú Quốc sang Côn Đảo. Chúng rút kinh nghiệm là chớ bao giờ giam lâu một chỗ bọn trí thức Việt cộng vì đám này có nghệ thuật chinh phục nhân tâm hơn phía quốc gia.
Chuyện này nhà Ngô chưa biết: Khi chuyển tù ra Côn Đảo, đám lính bảo an Phú Quốc bàn giao nhóm tù chính trị với đám thầy chú Côn Đảo đã giới thiệu nhóm trí thức như sau : "Trong nhóm này có ông kỹ sư đã đỡ đẻ cho bà thiếu tá Chúa đảo Phú Quốc đó. Các anh nên "nhẹ tay" với các ông ấy".
Bệnh cẳng đen ở Côn Đảo
Vừa ra tới đảo, nhóm trí thức được Chúa đảo Bạch Văn Bốn mời dự tiệc trà bánh ngọt. Tên cáo già này tin chắc trí thức không gan lỳ bằng đám tù bần cố nông nên quyết tâm tách họ ra để chơi trò "củ cà rốt và cây gậy", thủ pháp sở trường của quan thầy Mỹ.
Với từng đối tượng, Bốn tranh thủ đánh ngay chỗ yếu nhất. Đây chỉ nói riêng về cuộc đàm đạo giữa Bốn và ông Thả:
- Ông kỹ sư ở trong Phong trào hòa bình quy tụ nhiều trí thức Sài Gòn. Tây hết lòng phủ dụ, nhưng các ông không thèm cộng tác với chúng. Trong khi đó Cộng sản lại chê các ông là trùm mền, trùm chăn. Riêng tôi thì rất quí trọng các ông. Nhưng sao bây giờ các ông lại tham gia Phong trào hòa bình của Cộng sản lập ra để phá chính quyền Ngô Tổng thống? Tôi mở cho các ông một con đường trở về với đất liền, với gia đình. Ở đây chỉ có hai trại : Trại Một dành cho bọn ngoan cố, không chào cờ, không suy tôn Ngô Tổng thống, không học tập. Vô đó là mút mùa. Còn Trại Hai dành cho các phần tử sáng suốt, chịu cải tạo. Ông kỹ sư chỉ cần gật đầu là tôi đưa sang Trại Hai để nghỉ ngơi vài tháng rồi xuống tàu về đất liền ngay.
Ông Thả trả lời ôn tồn mà dứt khoát:
- Chúng tôi tranh đấu cho độc lập và thống nhất đất nước. Trước sau như một, chỉ có hai chữ đó thôi: Độc lập và Thống nhất.
*
Giữa đêm khuya, có tiếng kêu thảm thiết: "Sếp ơi, Phòng Năm có người chết!". Nhưng thầy chú không vội đến vì nạn nhân chết do chứng bàn chân đen phát lên rất nhanh. Đêm nào các phòng cũng có người chết vì chứng bệnh quái ác này.
Trước tình trạng đó kỹ sư Thả suy nghĩ nhiều về nguyên nhân phát sinh chứng đen chân. Theo ông, đó là do chế độ ăn uống tồi tệ, gạo mục, khô mốc, thiếu chất rau. Rau cải cực kỳ quan trọng trong chế độ ăn uống. Lính thủy ra khơi nhiều tháng thiếu chất tươi bị bệnh thiếu sinh tố C mà y học gọi là scorbut. Bệnh chân đen cũng là một dạng của chứng này ở mức độ nguy kịch. Và anh khuyên các bạn:
- Trong tù ta chỉ có cơm. Phải biến cơm thành máu nuôi cơ thể. Nếu không nhai kỹ, hột cơm sẽ không tiêu hóa tức là không biến thành chất bổ nuôi dưỡng máu. Chúng ta ráng nhai để mà sống cho tới ngày trao trả tù nhân.
Lời khuyên đó được anh em thấy hợp lý và cố nhai đi nhai lại cho hột cơm nhuyễn nhừ như cháo mới nuốt.
Anh em cũng có ý thức mót các loại rau khi đi làm corvée bên ngoài, giấu kỹ đem về ăn cho có chất tươi. Tất cả đều xem kỹ sư Thả là người thầy thuốc thân thương của phòng giam mình.
Con gái Tỉnh đoàn trưởng Bảo an trên đảo bị bệnh hậu sản . Bác sĩ trên đảo trị không dứt. Đích thân Tỉnh đoàn trưởng tới mời kỹ sư Thả khám và trị giùm cho con ông. Ông Thả thối thác nhưng Tỉnh đoàn trưởng nói:
- Lính của tôi nói ông kỹ sư đã đỡ đẻ một ca khó ở Phú Quốc. Nhằm lúc không có tàu về đất liền nên chúng tôi mới làm phiền ông kỹ sư.
Ông Thả đành nhận giúp. Đây là trường hợp thai không ra hết nhau mà bác sĩ lại cho kháng sinh bừa bãi; phải móc hết nhau thai mới trị dứt được.
Thế là kỹ sư Thả không nổi tiếng bằng chính nghề điện sở trường mà lại được thiên hạ chú ý ở nghề tay trái.
Tám mươi lăm vẫn khỏe như thanh niên
Tôi đến nhà anh Thả ở cuối hẻm Nguyễn Thông, giữa hai đường Lý Chính Thắng và Kỳ Đồng. Đích thân anh ra mở cổng. Tôi nhìn anh và rất ngạc nhiên. Anh đã 85 mà người cao ráo, thẳng lưng, đi đứng vững vàng. Tôi khen:
- Nhờ đâu mà anh mạnh khỏe như vậy? Chỉ cho tôi học. Tôi kém anh hơn một con giáp mà coi như hết "xí quách".
Ông Thả đưa tôi vô nhà, pha trà ngồi đàm đạo:
- Tôi khỏe nhờ từ nhỏ đã mê rèn luyện thân thể. Đã tham gia boyscout, đi cắm trại ngoài trời . Tới bây giờ đã "quá đát" rồi, vượt mức thất thập cổ lai hy mười lăm năm mà sáng nào cũng thức từ năm giờ sáng đi bộ tới vườn Tao Đàn tập thể dục rồi cuốc bộ về, cả thảy trên tám cây số.
Tôi nói cảm nghĩ của mình:
- Theo tôi anh giữ được phong độ không chỉ nhờ thể dục mà còn nhờ tinh thần lạc quan phấn đấu nữa. Có đúng không? Các đoàn hướng đạo rèn luyện đoàn viên tinh thần vui sống. Hồi nhỏ, tôi theo nhóm Jeunes Campeurs có bài đoàn ca rất ngắn và rất hay.
Tôi khẽ hát cho ông nghe: "Unc fleur au chapeau, à la bouche une chanson. Un coeur joyeux et sincère. Et c.'est tout, ce qu’il faut, pour nous autres beaux garcons pour aller jusqu’au bout de la terre (Một đóa hoa trên nón, một bài hát trên môi. Một trái tim tươi vui và trung thực . Thế là đủ cho chúng ta, những chàng trai khỏe mạnh đẹp để đi tận cuối chân trời).
Ông Thả cười:
- Tâm hồn nhà văn còn tươi trẻ lắm, rất tiếc là cơ thể dẹp lép như cái đồng hồ Omega. Không thọ đâu anh bạn ! Phải chịu khó thức sớm đi bộ như tôi đây.
Lời khuyên đó, tôi được nhiều người nhắc, nhưng mình thuộc loại thức khuya dậy trễ. Thói quen cả đời, khó mà một sớm một chiều thay đổi được.
Tôi nhắc lại chuyện ngồi tù Phú Quốc và Côn Đảo, nhưng ông Thả cười:
- Ăn cơm mới không nên nói chuyện cũ. Ngày nay biết bao công việc cần phải làm ngay.
Ông Thả là thành viên trong ủy ban Mặt trận Tổ quốc và công việc của anh rất nhiều, ông làm được việc nhờ biết điều hòa nếp sống vật chất và tinh thần.
Từ giã ông, tôi cứ hình dung ông là một gốc cổ thụ quê hương Gò Dầu , sừng sững bên núi Bà Đen, căn cứ oai hùng suốt 30 năm kháng Pháp và chống Mỹ.