Trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ, miền Nam có hai nữ chiến sĩ mà cả Pháp và Mỹ đều kính nể, báo chí Tây phương gọi hai vị này là nữ hổ tướng (tigress). Vị thứ nhất là bà Năm Bi, tức Hồ Thị Bi. Người thứ hai là bà Nguyễn Thị Định, thường được gọi theo Nam Bộ là chị Ba Định. Bà Định nguyên là thiếu tướng, Phó Tư lệnh Lực lượng vũ trang Giải phóng miền Nam, phụ trách phong trào chiến tranh du kích toàn miền Nam. Đã có biết bao bài viết về cuộc đời cách mạng huyền thoại của nữ tướng Ba Định, trong bài này chúng tôi sẽ chuyển tới bạn đọc những giai thoại hùng ca chưa được nhắc đến.
Bà Nguyễn Thị Định sinh năm 1920, tuổi Canh Thân, tại xã Lương Hòa, huyện Giồng Trôm, tỉnh Bến Tre, trong một gia đình nông dân. Bà Định tham gia phong trào Đông Dương Đại hội 1936. Hai năm sau, được kết nạp Đảng cộng sản Đông Dương. Năm 1939 , trước nguy cơ bị Đức chiếm, Pháp khủng bố trắng, bắt giam các nhà hoạt động cách mạng, bà Định bị bắt đầy lên căng (trại giam) Bà Rá. Nơi ma thiêng nước độc này, Pháp đã có trại tù thường phạm. Năm 1940, do các khám đông chật tù chính trị, chúng lập thêm hai căng, một cho nam, một cho nữ. Xin kể một vài giai thoại của bà Định trong trại Bà Rá.
Chủ ngục Bà Rá thời điểm 1940 là đại úy D'Ersnt mà anh chị em tù Bà Rá gọi là thằng Đẹt, là một tên khát máu. Nó nuôi một con chó berger đặt tên là Nam Kỳ. Hàng ngày nó cho con chó săn gốc Đức này uống máu tươi để duy trì và phát huy thú tính. Máu tươi lấy từ máu người tù vượt ngục không may bị bắt lại.
Bắt được tù vượt ngục, thằng Đẹt cho đánh kẻng tập trung tù lại để xem hình phạt dành cho tử tội.
Tử tù bị lột trần truồng, treo ngược lên cành cây, phía dưới để một chậu nhôm. Hắn ra lệnh cho con Nam Kỳ phóng tới , hai hàm răng cắn phập vào cổ tử tội. Máu tươi theo vết thương phóng ra, chậu nhôm hứng trọn. Con Nam Kỳ được thưởng công bằng chậu nhôm máu tươi đó. Màn cho chó săn giết tù và uống máu tù là thú giải trí thường xuyên của thằng Đẹt. Ý đồ của nó là đánh thẳng vào tinh thần những người tù bất khuất ngày đêm nung nấu toan tính vượt ngục. Có một số người lung lạc tinh thần trước nhục hình tên Đẹt cố tình bày ra trước mắt. Trong trại chị em chính trị phạm, có các chị Nguyễn Thị Lựu (Tám Lựu), Xuân Hồng (vợ anh Nguyễn Công Trung đầu năm 1941 đã vượt ngục Tà Lài trong nhóm tám người do anh Trần Văn Giàu đứng đầu), chị Ri (vợ nhà báo Nguyễn Văn Nguyễn bị đày Côn Đảo) và chị Ba Định... Các chị em vẫn giữ khí tiết của người cộng sản, hiên ngang, bất khuất trong tù.
Thằng Đẹt có lẽ thấy được ánh mắt căm thù của các chị em tù chính trị nên nó nắn gân. Nó là thằng thiện xạ, sáng nào cũng dượt súng. Nó bắt tù cầm một chai rượu (chai không) đưa lên cao khỏi đầu, cầm cổ chai, đưa đít chai lên, đứng cách nó 100 mét để nó biển diễn tài thiện xạ. Rất nhiều người tù xanh mặt vì trò đùa ác ôn của tên chủ ngục. Chỉ nhích bàn tay một chút là hắn có thể kết liễu cuộc đời một con người. Thằng Đẹt biết rất nhiều người sợ trò chơi súng buổi sáng của nó nên quyết đem trò này ra thử lá gan nữ kiệt của đám nữ tù chính trị. Nó chỉ định người mà nó cho là cứng đầu cứng cổ nhất đám... Người đó là chị Định. Trước thử thách này, ai nấy đều lo cho chị. Nhưng chị nhờ thông ngôn nói thẳng với nó:."Theo đúng luật, ông không có quyền bắt tù chính trị làm trò chơi nguy hiểm này. Nhưng để chứng tỏ là chúng tôi không sợ chết, tôi vui lòng cầm chai cho ông bắn, nhưng chỉ một lần này mà thôi!".
Và chị Định ung dung cầm chai bước tới vạch ghi sẵn, bình tĩnh đưa cao chai không lên đầu cho tên chủ ngục bắn. Hành động dũng cảm này khiến thằng Đẹt trọng nể nhóm nữ tù chính trị trong căng Bà Rá.
Năm 1943, Nguyễn Thị Định mãn án tù, rời căng Bà Rá trở về quê nhà. Năm sau, Việt Minh ra đời , bà vận động chị em trong làng Lương Hòa và các xã kế cận trong huyện Giồng Trôm chuẩn bị sẵn sàng để cướp chính quyền vào cuối tháng 8.1945. Bà Định được bầu vô Ban chấp hành Hội Phụ nữ Cứu quốc Bến Tre. Năm 1946, Nguyễn Thị Định được cử ra Trung ương báo cáo tình hình tỉnh Bến Tre và cả Khu 8 đồng thời xin Trung ương chi viện vũ khí cho Nam Bộ. Các chuyến tiếp tế vũ khí ấy giúp bộ đội ta được vũ trang đầy đủ hơn và tương quan lực lượng giữa ta và địch được cải thiện, không quá chênh lệch như trước. Do thành tích đó, bà được bầu vô Tỉnh ủy Bến Tre vào năm 1947.
Trong chiến dịch Đồng Khởi ở Bến Tre, có một giai thoại về bản lĩnh của bà Định mà báo chí "ngại" đề cập vì hình thức đấu tranh đi ra ngoài thuần phong mỹ tục. Câu chuyện như sau:
Thi hành Nghị quyết 15, dùng bạo lực, lấy sức mạnh quần chúng dựa vào lực lượng chính trị của quần chúng là chủ yếu, kết hợp lực lượng vũ trang đánh đổ chính quyền địch, lập nên chính quyền nhân dân ta. Đồng Khởi nổ ngày 17.1.1960 tại ba xã Định Thủy, Phước Hiệp và Bình Khánh thuộc huyện Mỏ Cày. Năm ngày sau, Mỹ-diệm đưa 12.000 quân tới phản kích. Ta cho đồng bào ba xã trên tàn cư ngược với 200 xuồng vô thị trấn Mỏ Cày, đòi quận trưởng rút quân. Cuộc tranh đấu của đội quân tóc dài tiếp diễn trong 12 ngày. Ngày 10.3.1960, Bộ Tổng tham mưu Sài Gòn xuống thị sát và ra lệnh rút quân.
Thắng lợi ở Mỏ Cày rồi, Tỉnh ủy Bến Tre ra lệnh chuyển sang Giồng Trôm, lấy ba xã Châu Hò,. Châu Bình, Phong Mỹ làm nòng cốt, 7.000 phụ nữ Giồng Trôm buộc địch rút. Sau đó, Xứ ủy Nam Bộ quyết định Đồng Khởi toàn Nam Bộ.
Nhưng hãy trở lại chiến trường Mỏ Cày. 10 ngày sau Đồng Khởi, ngày 26.2.1960, địch phản kích. Vẫn tại ba xã trung tâm đồng khởi: Định Thủy, Phước Hiệp và Bình Khánh. Địch đặt tên cho chiến dịch này là Bình định Kiến Hòa (Kiến Hòa là tên tỉnh Diệm đặt cho Bến Tre). Vẫn chiến thuật cũ, chị em tản cư ngược. 5.000 người của đội quân tóc dài trên 200 xuồng ghe đổ về Mỏ Cày. Hai bên giằng co tới ngày thứ 12. Đại tá Nguyễn Văn Y từng là giám đốc công an Nam phần ra lệnh rút đồng thời giở trò mất dạy buộc binh sĩ ngụy cởi quần để làm nhục chị em đang xuống đường. Nhưng vị chỉ huy của chị em chứng tỏ bản lĩnh hơn, hô hào chị em đồng hè tuột quần và la to lên: “Cho tụi bây coi mặt Ngô Tổng thống của bây đây".
Không ngờ gặp cao thủ bọn lính ngụy quê độ, bỏ chạy như vịt. Đại tá Y mắc cỡ nhảy lên trực thăng hối phi công vọt lẹ.
Sau Đồng Khởi Bến Tre, ta áp dụng đại trà chiến thuật ba mũi giáp công, cùng lúc đánh địch ba mũi chính trị, quân sự và binh vận. Sáng tạo này phần nào được xem là tài năng quân sự của Nguyễn Thị Định. Đầu 1960, bà được tín nhiệm với cương vị Bí thư Tỉnh ủy Bến Tre. Tháng 5.1961, được bầu Khu ủy viên Khu 8, phụ trách dân vận. Năm 1965, bà Định được bầu Hội trưởng Hội Liên hiệp Phụ nữ Giải phóng miền Nam, Phó Tư lệnh Lực lượng vũ trang giải phóng miền Nam, phụ trách phong trào chiến tranh du kích. Năm 1974, bà được phong Thiếu tướng, hai năm sau là Thứ trưởng Bộ Thương binh-xã hội, Phó Chủ tịch thứ nhất Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam, sau lên Chủ tịch Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam. Tháng 6.1987, bà được bầu Phó Chủ tịch Hội đồng Nhà nước... Bà mất ngày 26.3.1992 tại thành phố Hồ Chí Minh.